Giá trị của sự khác biệt
Việc bị đánh giá là khác biệt không phải là điều bất thường. Cũng không phải là hiếm khi chúng ta có sự giằng co giữa việc trở nên độc đáo và hòa nhập.
Khi mới sang Úc, tôi phát hiện những người bán hàng người Việt mà tôi gặp thường cố tình nói tiếng Anh khi trả lời các câu hỏi bằng tiếng Việt của tôi. Một số người sỗ sàng hơn sẽ hất hàm hỏi trổng “Mới qua hả?” Rõ ràng là vẻ bề ngoài của tôi khi đó đã thể hiện tôi là newbie.
Những tình huống như vậy thường làm tôi bối rối. Tôi chưa bao giờ thực sự nghĩ mình là người nhập cư, hay bất cứ thứ gì. Tôi chỉ là tôi.
Sau đó, vì không thích cái nhìn coi thường của những người đồng hương, tôi sẽ trả lời bằng thứ tiếng Anh chuẩn nhất mà tôi có thể nói.
Ngay lập tức, họ sẽ lảng đi hoặc thay đổi thái độ.
Nhưng tôi thực sự cảm thấy xấu hổ. Xấu hổ vì bị gắn mác là người mới nhập cư mà tôi luôn không đồng cảm, nhưng cũng xấu hổ vì phủ nhận sự khác biệt, và vì đã tham gia vào sự phân biệt đối xử khá phổ biến này.
Qua nhiều năm, tôi nhận ra rằng việc bị đánh giá là khác biệt không phải là điều bất thường. Cũng không phải là hiếm khi chúng ta có sự giằng co giữa việc trở nên độc đáo và hòa nhập. Mọi người đều muốn cảm thấy được chấp nhận và có cảm giác được thuộc về nhưng làm thế nào để bạn giữ được bản chất đích thực của mình và đạt được điều đó?
Trong bài viết này, tôi muốn phân tích lợi ích của sự khác biệt cũng như cái giá của sự khác biệt và cách để giữ sự độc đáo riêng nhưng vẫn hòa nhập.
Lợi ích của sự khác biệt
Chúng ta sống trong thời đại mà sự khác biệt được coi trọng và đánh giá cao. Nhiều quyển sách, bộ phim và chương trình truyền hình nổi tiếng đã chứng minh giá trị của việc trở nên độc đáo.
Thu hút sự chú ý của mọi người
Trở thành một người thú vị rất quan trọng trong cuộc sống và không có gì quyến rũ hơn một người tự tin hành động theo cách của mình. Khi những người khác loay hoay tìm cách để trở nên giống với những người khác, từ cách ăn mặc, cử chỉ,… cho đến thái độ và hành động, những người khác biệt lại tận dụng sự độc đáo của riêng họ. Điều này dẫn đến ý thức mạnh mẽ hơn về bản thân và điều gì đó khó nắm bắt mà người khác đang tìm kiếm. Mọi người trở nên tò mò về bạn, có thể theo hướng tốt, có thể theo hướng tiêu cực nhưng khi bạn thoải mái với bản thân đích thực của mình thì điều đó thực sự không thành vấn đề.
Xây dựng sự tự tin
Để nổi bật và khác biệt, bạn cần rất nhiều sự tự tin. Vì vậy, chấp nhận sự khác biệt sẽ xây dựng lòng tự trọng và ý thức về giá trị của bản thân. Thay vì chạy theo một cuộc đua không phải của bạn, bạn sẽ hoàn toàn làm chủ cuộc đua của chính mình. Bạn tạo ra các quy tắc của riêng bạn và cảm thấy hài lòng về điều đó. Những người học cách làm chủ cá tính của mình sẽ truyền tải một mức độ tự tin mà tất cả chúng ta đều mong muốn. Những người có lòng tự trọng cao và ý thức về giá trị cá nhân thường sẽ hạnh phúc và thành công hơn trong cuộc sống.
Sáng tạo hơn
Những nghệ sĩ, doanh nhân, những nhà lãnh đạo và những người thay đổi thế giới luôn khác biệt so với những người xung quanh họ. Họ suy nghĩ khác biệt. Họ tạo ra những kết nối với người khác hoặc giữa các ý tưởng mà trước đó người khác chưa từng tạo ra.
Và họ có đủ lòng can đảm và sự kiên trì để đưa những ý tưởng đó ra thế giới – lòng can đảm để chấp nhận rủi ro bị phán xét, và sự kiên trì để thử lại khi bị phán xét.
Tất nhiên, không phải bất kỳ ai trong chúng ta đều khác biệt ở mức thiên tài, nhưng chắc chắn chúng ta cũng có giá trị sáng tạo ẩn chứa trong sự khác biệt của mình. Bạn càng dựa vào sự độc đáo của mình bằng cách từ chối tuân theo các chuẩn mực xã hội, thì sự sáng tạo sẽ càng phát triển.
Kết nối mạnh mẽ hơn
Đây có thể là một điều bất ngờ với bạn. Tất cả chúng ta, tại một thời điểm nào đó, đều cảm thấy mình không phù hợp với xung quanh. Đôi khi bạn càng cố gắng thì điều đó càng trở nên khó nắm bắt. Chính điểm chung này gắn kết tất cả chúng ta lại với nhau.
Chúng ta có thể tìm thấy những trải nghiệm chung khi nói chuyện với những người hiểu được cảm giác khác biệt là như thế nào – những người nhập cư, người khuyết tật, người đồng tính, và nhiều người khác.
Chúng ta biết cảm giác bị phán xét vì con người của mình. Chúng ta biết cảm giác bị coi là người ngoài cuộc. Chúng ta biết cảm giác cố gắng che giấu sự khác biệt của mình để hòa nhập. Mặc dù chi tiết về sự khác biệt của chúng ta có thể khác nhau, nhưng sự hiểu biết chung của chúng ta về cảm giác khác biệt hoặc không phù hợp là rất mạnh mẽ và sẽ kết nối chung ta lại với nhau.
Sống thật hơn
Cố gắng trở thành một người mà bạn không phải sẽ rất mệt mỏi và khiến bạn cảm thấy trống rỗng. Khi bạn được người khác chấp nhận vì con người thật của bạn bất chấp sự khác biệt, đó sẽ trở thành không gian mạnh mẽ nhất của sự gắn kết mà bạn có thể trải nghiệm. Khi bạn được người khác chấp nhận vì sống theo cách của người khác có thể khiến bạn cảm thấy bối rối và bất an. Vì vậy, hãy ngừng đi theo dấu chân của người khác và sống thật với bản thân.
Nuôi dưỡng tâm hồn
Sống đúng như con người bạn chính là tôn trọng bản thân. Là chính mình và học cách yêu thương sẽ tạo nên nền tảng tình yêu trong tâm hồn. Nền tảng vững chắc đó sẽ tạo nên một mối quan hệ đẹp đẽ với chính bản thân bạn. Khi bạn yêu thương và trân trọng con người thật của mình, bạn sẽ tự nhiên thu hút những người khác vào cuộc sống của mình, những người nhận ra và tôn trọng điều đó. Không chỉ vậy, nó còn cho phép bạn sống cuộc sống theo cách của mình – không có gì nuôi dưỡng tâm hồn hơn thế.
Những bông cúc nhỏ tự mọc giữa đám cỏ trước sân nhà tôi
Cái giá của sự khác biệt
Có một nghịch lý là chúng ta thích ý tưởng về sự khác biệt, nhưng bản thân chúng ta thường lại sợ sự khác biệt. Chúng ta đều là một phần của đám đông. Chúng ta thường nhìn cách đám đông ăn mặc, sống và hành xử để làm theo, để tránh bị để ý hoặc trở nên quá khác biệt với người khác.
Ở đất nước đa văn hóa mà tôi đang sống, câu hỏi “Where are you from?” thật đáng buồn là rất phổ biến, như thể nguồn gốc quê hương của tôi sẽ cung cấp cho mọi người manh mối quan trọng nhất về tôi là ai. Cho dù là tò mò thực sự hay tò mò quá mức, nó cũng ngầm khẳng định tôi “khác” với họ và đặt tôi vào vị trí để định nghĩa hoặc chia sẻ một chút về bản thân. Nhưng không phải ai cũng muốn chia sẻ câu chuyện quá khứ của mình.
Tất nhiên, lịch sử gia đình cũng phần nào định nghĩa về chúng ta, nhưng chủ yếu không theo cách mà mọi người nghĩ.
Thay vào đó, nó định nghĩa chúng ta là một người khác biệt.
Mặc dù không phải lúc nào cũng dễ dàng, tôi vẫn coi sự khác biệt của mình là quý giá. Một cuộc sống “như mọi người” có lẽ sẽ rất chán với tôi. Tôi muốn là chính mình cho dù điều đó làm tôi có vẻ hơi khác thường trong mắt mọi người.
Là người Việt Nam sống ở nước ngoài chỉ là một trong những yếu tố khiến tôi khác biệt. Tôi có xu hướng ít nói hơn những người khác, làm việc nhiều hơn những người khác, không biết lái xe như những người khác, thích học hành nhiều hơn, có nhiều ý tưởng hơn… Và còn rất nhiều điều về tôi khác với người khác.
Khác biệt là định nghĩa về bản thân mà tôi đã phải đấu tranh trong nhiều năm, và giờ đây tôi thực sự thấy giá trị nhưng đôi khi cũng phải trả giá. Có lúc tôi thấy mỏi mệt, thấy mình đơn độc giữa một không gian không ai giống mình.
Có những ngày, tôi tự hỏi: nếu mình chọn an toàn, chọn hòa vào đám đông, thì cuộc đời liệu có dễ dàng hơn không? Có lẽ là có. Tôi sẽ ít bị để ý hơn, ít phải giải thích hơn, và có thể sẽ tránh được những ánh nhìn dò xét. Nhưng cái giá phải trả lại là một điều gì đó mơ hồ hơn—một sự trống rỗng trong tim, như thể tôi đang sống cuộc đời của ai khác.
Bởi vì, khi bạn bỏ lại những đường nét riêng của mình để trở nên “dễ chấp nhận” hơn, bạn cũng bỏ lại một phần bản sắc. Bạn đánh đổi sự tự do bên trong lấy sự yên ổn bên ngoài. Và yên ổn ấy, sớm hay muộn, sẽ trở thành một nhà tù lặng lẽ.
Sự khác biệt, với tôi, không chỉ là màu sắc làm nên cá nhân, mà còn là chiếc la bàn để tôi biết mình đang đi đâu. Nó là thứ giúp tôi tìm được những người bạn thật sự—những người không sợ cái “lạ” ở tôi, thậm chí còn nhận ra trong đó một chút phản chiếu của chính họ. Khi ta sống đúng với mình, ta như giơ cao một tín hiệu, và những ai cùng tần số sẽ nhận ra, sẽ tìm đến.
Tôi đã gặp những con người tuyệt vời theo cách ấy. Một người bạn đồng nghiệp từng thì thầm sau buổi họp: “Tôi cũng từng thấy mình không thuộc về nơi này. Cho đến khi gặp chị, tôi mới thấy mình không đơn độc.” Chỉ một câu nói, nhưng đủ để tôi biết, đôi khi, chỉ cần một sự hiện diện thật sự là đã giúp ai đó can đảm hơn.
Sự khác biệt cũng dạy tôi kiên nhẫn. Bạn không thể ép người khác hiểu mình ngay lập tức. Mọi kết nối sâu sắc đều cần thời gian. Và đôi khi, việc người khác chậm nhận ra giá trị của bạn lại là một may mắn—vì nó giúp bạn sàng lọc được những mối quan hệ thực sự xứng đáng.
Tôi đã học được rằng, không phải lúc nào cũng cần “chứng minh” bản thân để được chấp nhận. Có những điều tốt nhất nên để thời gian và hành động nói thay lời. Khi bạn bền bỉ sống theo giá trị của mình, người khác sẽ tự cảm nhận được. Và lúc đó, sự khác biệt của bạn không còn là một “vết nứt” cần che giấu, mà trở thành ánh sáng để soi đường cho cả những ai đang loay hoay tìm lối ra cho chính họ.
Có thể bạn không chọn khác biệt. Nhưng nếu khác biệt chọn bạn, hãy đón nhận nó như một món quà—dù đôi lúc món quà ấy đi kèm với thử thách. Vì đến cuối cùng, đó chính là thứ làm nên câu chuyện mà chỉ bạn mới có thể kể, và cuộc đời mà chỉ bạn mới có thể sống.
Một ngày trăng mọc sớm giữa bầu trời trong xanh
Để trở nên khác biệt
Để thực sự khác biệt, bạn phải bắt đầu từ một niềm tin tưởng vào chính mình. Không phải thứ niềm tin hời hợt để trấn an, mà là sự hiểu mình đến tận gốc rễ, biết rõ những gì làm mình mạnh mẽ, và cả những gì khiến mình dễ tổn thương. Khi bạn hiểu, bạn sẽ tự nhiên hành động theo cách tâm hồn mình dẫn dắt, chứ không chỉ theo những gì thế giới chung quanh bảo bạn nên làm.
Tôi từng nghĩ, nếu ai đó chỉ cần nói với tôi phải làm gì để thành công, tôi sẽ làm ngay. Nhưng hóa ra, con đường của mỗi người không ai giống ai, và lời khuyên của người khác – dù xuất phát từ thiện ý – vẫn mang dấu ấn của trải nghiệm riêng họ, không phải của tôi. Có những lựa chọn, chỉ mình mới biết đâu là hướng đi đúng. Lắng nghe trực giác, chấp nhận mạo hiểm, và tin rằng mình sẽ tìm được lối, đó là cách tôi học được sự tự do.
Cũng có lúc tôi nghĩ quá nhiều, đến mức đứng yên. Rồi tôi nhận ra, sự do dự có thể giết chết những điều đẹp đẽ trước khi chúng kịp bắt đầu. Sống trong hiện tại – thật sự sống – nghĩa là làm điều bạn có thể làm ngay bây giờ, thay vì bị mắc kẹt trong những “nếu” và “giá như”. Ngày hôm qua chỉ nên ở lại như một bài học, không phải một bản án.
Và đôi khi, tốt nhất là giữ im lặng. Không phải vì sợ người khác cướp mất ý tưởng, mà vì một số ước mơ cần được nuôi dưỡng trong tĩnh lặng, tránh xa những hoài nghi hay kỳ vọng của người ngoài. Tôi học cách để công việc và kết quả tự lên tiếng. Sự bí ẩn đôi khi là đồng minh của bạn.
Điều duy nhất tôi chưa bao giờ cho phép mình làm là ngừng học. Mỗi trải nghiệm – dù là học một ngôn ngữ mới, thử một món ăn chưa từng nếm, hay thử tự mình làm video – đều mở ra một cánh cửa khác trong tôi. Học hỏi không phải để trở thành ai khác, mà để tốt hơn chính mình mỗi ngày.
Tôi đã thôi so sánh mình với người khác. Cuộc sống của tôi, với những khúc quanh, những lần bắt đầu lại, và cả những vết xước, là câu chuyện mà chỉ tôi mới có thể viết. Và chính những nét lệch, những đường cong bất ngờ, mới làm nó khác biệt và đáng trân trọng.
Bạn không cần trở thành bản sao của bất kỳ ai để được yêu mến hay công nhận. Thế giới này đã có quá nhiều bản sao. Điều nó cần – và điều chỉ bạn có thể mang đến – là chính bạn, nguyên vẹn và độc nhất.
Cuối cùng, tôi nhận ra rằng sự khác biệt không phải là tấm khiên hay gánh nặng, mà là dấu chỉ rằng ta đang sống thật với chính mình. Nó không phải lúc nào cũng khiến đường đi dễ dàng hơn, nhưng chắc chắn làm cho hành trình trở nên có ý nghĩa hơn.
Chúng ta có thể thay đổi mái tóc, cách ăn mặc, thậm chí là giọng nói để hòa vào đám đông, nhưng có những điều nằm sâu bên trong thì không thể và cũng không nên đổi khác. Đó là nhịp tim của mình, là màu sắc của mình, là mùi hương riêng của ký ức và trải nghiệm.
Sẽ có lúc bạn thấy mỏi mệt, thấy mình đơn độc giữa một không gian không ai giống mình. Nhưng hãy nhớ rằng, đâu đó ngoài kia, vẫn có những tâm hồn đang tìm kiếm bạn – không phải một phiên bản dễ chịu hơn, mà là chính bạn, nguyên vẹn và khác biệt.
Và biết đâu, vào một ngày rất bình thường, bạn sẽ nhận ra rằng mình không chỉ đang sống một cuộc đời – bạn đang dệt nên một tấm thảm duy nhất, nơi từng sợi chỉ khác màu, khác chất lại chính là thứ làm nó trở nên đẹp nhất.
