Những đứa trẻ văn hóa thứ ba
Tôi chỉ biết đến thuật ngữ “nền văn hóa thứ ba” khi con trai tôi đi học ở trường về và tự gọi mình là “đứa trẻ văn hóa thứ ba”.
Tôi không thích việc mình hoặc các con bị dán nhãn vì nó ngầm ám chỉ bạn không thuộc về nơi đây. Nếu bạn liệt kê tất cả các nhãn được gán cho chúng ta hoặc con cái chúng ta trong suốt cuộc đời, bạn sẽ bắt gặp những từ như: người châu Á, người nhập cư, người di cư và người nước ngoài. Và bây giờ chúng ta có thêm “nền văn hóa thứ ba” vào đó.
Vậy những người “văn hóa thứ ba” này là ai? Thuật ngữ xuất hiện từ những năm 1950 này là từ dùng để chỉ những người dưới 18 tuổi, được nuôi dưỡng ở một nền văn hóa hoặc quốc gia khác với nền văn hóa hoặc quốc gia ghi trên hộ chiếu hoặc của cha mẹ họ. Tóm lại, sinh ra ở một quốc gia, và lớn lên ở một quốc gia khác và phải hình thành một nền văn hóa nằm giữa tất cả các yếu tố của các nền văn hóa khác nhau mà họ đã từng sống. Đó là những gì mà “nền văn hóa thứ ba” ám chỉ trong “đứa trẻ văn hóa thứ ba”.
Tôi thường tự hỏi quyết định của chúng tôi khi cho các con sống ở một nền văn hóa khác với nền văn hóa của chính mình sẽ ảnh hưởng đến việc chúng trở thành người như thế nào và chúng phải đối mặt với những gì.
Nhà và Cảm giác "thuộc về"
Trong khi chúng tôi phải vượt qua nỗi buồn và cảm giác mất mát khi phải chuyển đến một quốc gia khác, dường như các con tôi không xem điều này là nghiêm trọng. Trong khi chúng tôi nhớ cha mẹ, bạn bè và quê hương, các con tôi không nhớ những điều đó. Các con không có cảm giác gì khi chứng kiến người Úc rộn ràng chuẩn bị cho Giáng sinh và năm mới, hay phải đến trường vào ngày Tết Nguyên đán. Chúng chưa đủ trưởng thành để phải đấu tranh với bản sắc và cảm giác được thuộc về. Dave Pollock, người tiên phong trong việc thu hút sự chú ý đến hành trình của trẻ em thuộc nền văn hóa thứ ba, đã nói như thế này:
"Hầu hết trẻ em thuộc nền văn hóa thứ ba trải qua nhiều trải nghiệm đau buồn hơn vào thời điểm chúng 20 tuổi so với những cá nhân đơn văn hóa trong suốt cuộc đời".
Bức tranh con trai vẽ năm con học lớp 11
Chưa đến một năm sau khi đến trường, con trai nhỏ của tôi bắt đầu lúng túng khi cần tìm từ tiếng Việt để diễn tả một từ tiếng Anh. Một vài lần chúng tôi nhắc về căn bếp hay sân thượng nhà cũ của chúng tôi, nơi tuổi thơ con gắn bó, con ngơ ngác như nghe về một nơi nào đó xa lạ. Sau này chắc chắn con sẽ có dịp trở về nơi được gọi là quê hương mà không có cảm giác như nhà.
Nhà là nơi bạn thuộc về, nhưng khi bạn chưa bao giờ hòa nhập vào bất cứ nơi nào và thiếu gốc rễ sâu xa, thì nhà ở đâu? Đó là sự thật. Các con đã không có đủ thời gian và cơ hội phát triển gốc rễ ở quê nhà, để cảm thấy gắn bó với một nền văn hóa hoặc địa điểm cụ thể nào. Bất cứ khi nào con đọc tin tức về những gì đang diễn ra ở quốc gia nơi mình sinh ra, con cũng sẽ thấy như thể đọc về Mặt trăng. Cảm giác ngoài cuộc này có lẽ phải nhiều năm nữa các con tôi mới hiểu và cảm nhận được.
Hòa nhập và Bạn bè
Một mặt khác, trong lúc các kỹ năng nghệ thuật và sáng tạo của các con phát triển rất nhanh chỉ sau một thời gian ngắn sang Úc (các ảnh minh họa trong bài viết này là bài tập môn mỹ thuật mà các con vẽ), các con vẫn gặp khó khăn trong việc kết bạn. Tôi quan sát con từ những tháng đầu tiên đi học, hầu như không hiểu thầy cô và các bạn nói gì, cho đến khi con bắt đầu có một vài người bạn châu Á đầu tiên, và tôi biết rằng đó vẫn là một cuộc đấu tranh, và nó sẽ tiếp tục là cuộc đấu tranh trong nhiều năm chỉ để con cảm thấy mình hòa nhập tốt với tất cả những người ở đây.
Nhưng cho dù ngôn ngữ và sự hiểu biết của các con phát triển đến mức nào, các con có thể không bao giờ cảm thấy hòa nhập 100% vào nền văn hóa của quốc gia chủ nhà. Những năm tháng hình thành đã qua và con sẽ không bao giờ hiểu hết khi nghe bạn bè chia sẻ một ký ức thời thơ ấu mà con không phải là một phần của nó. Nó có thể đơn giản như một trò chơi ở sân trường hoặc một bộ phim hoạt hình mà con chưa từng nghe đến.
Thế giới qua đôi mắt của những đứa trẻ văn hóa thứ ba
Cởi mở và Tự tin
Một điểm tích cực mà tôi quan sát thấy là các con trở nên cởi mở và tự tin hơn. Khi bạn có cơ hội sống ở một đất nước có nhiều nền văn hóa khác nhau, bạn sẽ không quan tâm tại sao có ai đó đội khăn trùm đầu đến trường hoặc có mối quan hệ đồng giới. Thái độ của bạn là sống và để người khác sống.
Các con tôi đang phải đối mặt với nhiều thay đổi và điều chưa biết, vì vậy chúng đang học cách thích nghi với môi trường mới một cách thoải mái. Một lớp học có các bạn đến từ 16 quốc gia chỉ đơn giản là cuộc sống hàng ngày mà chúng cần kết nối và kết bạn, vì vậy các con đang họ phải vượt qua ranh giới của các giá trị khác nhau và trở nên tự tin hơn.
Một đứa trẻ ở nền văn hóa thứ ba dần sẽ hình thành góc nhìn ba chiều về mọi thứ. Bởi vì chúng lớn lên ở hai thế giới khác nhau, chúng hiểu được mọi khía cạnh của một cuộc tranh luận. Thật kỳ lạ khi giải thích điều này nhưng trong khi chúng tôi tranh luận về một điều gì đó, các con tôi luôn thấy quan điểm của chúng tôi rất rõ ràng, bất kể chúng có khác nhau như thế nào. Chắc chắn đây sẽ là một kỹ năng tuyệt vời cho các con sau này.
Tạo ra "Nhà" ở quê hương mới
Paul Tournier, một nhà tâm lý học người Thụy Sĩ nổi tiếng, có một số hiểu biết sâu sắc về ‘nhà’ hay nơi chốn trong cuốn sách A Place for You của ông . Ông nói rằng con người cần một nơi chốn, để bám rễ và gắn bó với nơi chốn đó. Khi những nơi chốn đó bị lấy đi, chúng ta phải chịu đựng sự ‘phá vỡ’ của nơi chốn. Nếu sự phá vỡ vượt quá khả năng thích nghi của chúng ta, nó sẽ trở thành một bệnh lý – Tournier gọi đây là “sự tước đoạt nơi chốn”.
Là cha mẹ, trách nhiệm của chúng ta là tạo ra ‘nơi chốn’, hay ‘nhà’ cho con cái chúng ta. Khi tôi nhớ về ‘nhà’ mà ba má tôi đã tạo ra cho chúng tôi, tôi thường nhớ về chiếc bàn máy may cũ kỹ mà má tôi đã dùng hơn 50 năm, nơi tôi ngồi nghe má kể vô số câu chuyện về gia đình nội ngoại và thời thơ ấu của má hay những những bữa ăn gia đình vào mỗi chiều thứ bảy, khi đại gia đình ba thế hệ chúng tôi cùng tụ họp ăn uống và trò chuyện.
Khác với ba má tôi, chúng tôi đã dời nhà rất nhiều lần, nhưng tôi tin rằng khi các con bước vào mỗi nơi mà chúng tôi từng sống, có một số thứ khiến chúng liên tưởng đến “nhà”, đến “nơi chốn”. Những bức ảnh nhỏ của các con và gia đình trên tường hoặc kệ sách, những bộ chén đĩa xinh xắn trong gian bếp và những chậu hoa xinh xắn đủ màu ngoài ban công – tất cả những thứ này đều hiện thân cho “nơi chốn”, tạo nên cảm giác “nhà”.
Cuối cùng, bất kể cuộc sống của các con sau này ra sao, những trải nghiệm của mỗi đứa trẻ luôn là của riêng chúng và chúng định hình đứa trẻ đó thành một cá nhân độc đáo. Không sao cả nếu các con khác biệt. Thế giới cần lắng nghe sự hiểu biết sâu sắc và góc nhìn của các con, vượt ra ngoài một nền văn hóa đơn lẻ và cơ bản.
Eydra Nguyen
